Komunikacja alternatywna i wspierająca (AAC, z angielskiego Augumentative and Alternative Communication) to różne metody umożliwiające komunikowanie się osobom niemówiącym, lub tym, których mowa jest rozwinięta bardzo słabo. Określenia „alternatywna i wspierająca” oznaczają, że metody te pozwalają zarówno na komunikowanie się pomimo deficytów w rozwoju mowy (alternatywna) jak i pomagają
w rozwoju mowy (wspierająca).
Czym jest Makaton?
Jedną z propozycji pomocy pośród metod AAC jest Program Językowy Makaton – system gestów i symboli graficznych. Makaton wykorzystuje to, co dziecko już zna – proste gesty i rysunki graficzne.
Gesty są formami wspomagającymi słowne porozumiewanie się (są stosowane symultanicznie z mową) służą jako dodatkowy środek, który wzmacnia przekazywany dziecku lub przez dziecko komunikat. Gestom zawsze towarzyszy poprawna, gramatyczna mowa!
W Makatonie oprócz znaków manualnych wykorzystywane są również symbole graficzne, z których korzystają osoby, które nie są w stanie wykonać gestu, wskazują wówczas na symbol i w ten sposób sygnalizują swoje potrzeby i zainteresowania.
Dla kogo Makaton?
Nie ma jednej określonej grupy osób posługującej się Makatonem. Ze znaków korzystają dzieci i dorośli doświadczający trudności w uczeniu się i porozumiewaniu, jak również małe, sprawne dzieci, których rodzice pragną komunikować się z nimi w okresie przed-werbalnym, gdy nie ma jeszcze mowy a naturalnym systemem komunikacyjnym dziecka są gesty.
Wybór formy gestu lub symbolu zależy od indywidualnych potrzeb i umiejętności osoby korzystającej z metody. Dzieci i dorośli oraz rodzice i terapeuci mają pełną możliwość wyboru najbardziej adekwatnego i odpowiedniego dla siebie i sytuacji sposobu nauki. Gesty i symbole nie są alternatywami wzajemnie wykluczającymi się, mogą być stosowane łącznie lub rozdzielnie lub też mogą być łączone z innymi systemami AAC. Znaki Makatonu są formami, z których można w odpowiednim momencie zrezygnować, kiedy dziecko/dorosły opanuje mowę w stopniu umożliwiającym zrozumiałe porozumiewanie się.
Autorką polskiej wersji Programu Makaton jest dr Bogusława B. Kaczmarek.
Cele metody:
- Podstawowa komunikacja
- Pomoc w rozumieniu
- Rozwój umiejętności językowych
- Ułatwienie interakcji społecznych
- Pomoc w budowaniu relacji
- Nauka umiejętności potrzebnych w czytaniu i pisaniu.
Gesty Makatonu
W Makatonie każde uczone pojęcie ma swój odpowiedni gest (znak manualny). Na Program (zakres podstawowy) składa się około 450 znaków podstawowych i około 7000 znaków uzupełniających, dodatkowych. Liczba ogólna gestów odpowiada ilości wszystkich pojęć i jest to około 7 500 znaków. Gestom podobnie, jak symbolom towarzyszy zawsze poprawna, gramatyczna mowa (zależnie od możliwości dziecka/dorosłego). Gesty Makatonu ze względu na swoje główne przeznaczenie (dzieci niepełnosprawne i małe dzieci) są proste w motorycznym wykonaniu (dwie opcje znaku do wyboru – dla jednej lub dwóch rąk), czytelne (tak, aby osoby nieznające systemu mogły się domyśleć co dany znak oznacza) i ikoniczne (aby osoby uczące się znaków mogły je zapamiętać a następnie spontanicznie odtworzyć podczas porozumiewania się).
Symbole Makatonu
Znaki graficzne Makatonu są czarno-białymi (czarna figura, białe tło) rysunkami liniowymi, pokrywającymi znaczenie pojęć, które przedstawiają. Odznaczają się przejrzystością i prostotą, co pozwala na ich ręczne (bez konieczności używana drukarki) rysowanie. Oprócz prostoty symbole Makatonu dla lepszej orientacji w odczytywaniu, wykorzystują grubą linię dla oznaczenia podstawy znaku.
Zasady wykorzystywania symboli Makatonu są takie same, jak we wszystkich innych systemach/zestawach AAC. Układ znaków graficznych w pomocach komunikacyjnych (tablicach/ książkach komunikacyjnych oraz pomocach komputerowych) jest szeregowy lub kolumnowy, tematyczny lub w według kodu kolorów lub klucza Fitzgeralda w zależności od preferencji i możliwości osób z tych pomocy korzystających.
Strategie wymiany
Makaton w nauczaniu symboli graficznych wykorzystuje strategie wymiany podobną do PECS.
Głównym celem strategii wymiany jest nie tylko nauka symboli graficznych, ale nauczenie inicjowania interakcji z drugą osobą. Umiejętności takie jak kontakt wzrokowy, spokojne siedzenie, odpowiadanie na serie pytań lub umiejętność dobierania symboli do przedmiotów lub w pary nie są wymagane. Podstawom celem jest nauczenie interakcji komunikacyjnej, stąd ze strategii wymiany korzystają nie tylko dzieci mające trudności w porozumiewaniu się werbalnym, ale również jest ona efektywnie stosowana wśród dzieci, które wypowiadają słowa, lecz ich nie inicjują lub są echolaliczne np. z dziećmi z zaburzeniami ze spektrum autystycznym.
Szkolenia Makaton
W warsztatach szkoleniowych Makatonu mogą wziąć udział wszyscy, którzy pragną poznać metodę i wspomagać osoby, którym porozumiewanie się sprawia trudność. Nauka metody jest bardzo prosta. Po zakończonym kursie uczestnicy potrafią swobodnie posługiwać się zdobytymi umiejętnościami.
Podczas szkoleń, które mają formę praktyczną ! uczestnicy poznają kolejno: I Poziom Podstawowy – ok. 200 gestów i 200 symboli, II Poziom Zaawansowany – ok. 150 gestów i 150 symboli, III Poziom Rozszerzony – ok. 200 gestów i 200 symboli.
Ponadto organizowane są szkolenia: Metodyka w Makatonie (rozwijanie umiejętności porozumiewania się) , Muzyka i zabawa w Makatonie.
Opracowała logopeda
mgr Karina Heiran
Zapraszamy też do lektury przeglądu książeczek stymulujących rozwój mowy noworodków i niemowląt.