RDI to program, który opiera się na rozwijaniu kompetencji związanych z zawiązywaniem i utrzymywaniem bliskich więzi z innymi ludźmi. Poprzez opracowane ćwiczenia dziecko rozbudza w sobie odpowiednią motywację oraz uczy się dostosowywać do partnera interakcji. Program zwykle rozpoczyna się od pracy jeden-na-jeden, stopniowo wprowadzając podopiecznego w grupowe interakcje. Trenerem relacji często są rodzice, którzy pracują według zaleceń konsultanta.
Program dzieli się na 6 poziomów i 24 etapy – wraz z kolejnymi etapami i poziomami wzrasta poziom trudności ćwiczeń.
Poziom I: Nowicjusz (Novice) – na tym poziomie dziecko opanowuje prerekwizyty do stania się dobrym uczniem w szkole relacji i uczuć. Od Nowicjuszy nie oczekuje się umiejętności regulacji zachowania w interakcji. Kluczowe dla tego etapu jest budowanie więzi i umieszczenie dorosłych w centrum uwagi Nowicjusza.
Poziom II: Uczeń (Apprentice) – na poziomie II uczeń zaczyna brać odpowiedzialność na wspólną regulację i naprawę komunikacji. Pod koniec tego poziomu do programu wprowadza się rówieśnika, z którym Uczeń pracuje w diadzie.
Poziom III: Podejmujący wyzwania (Challenger) – w tym poziomie wprowadzamy uczestników w radość improwizacji i wspólnego tworzenia. Zaczynają rozumieć, że razem można osiągnąć więcej niż działając w pojedynkę. W tym miejscu pojawiają się ćwiczenia w małych grupach.
Poziom IV: Podróżnik (Voyager) – ten poziom zapoznaje uczestnika ze światem percepcji i subiektywnych doświadczeń. Podróżnik poznaje różne perspektywy i używa własnej wyobraźni.
Poziom V: Odkrywca (Explorer) – na tym poziomie głównym tematem zainteresowania jest wewnętrzny świat pomysłów, wierzeń i emocji. Konwersacje zyskują bogactwo i głębię, gdy partnerzy dzielą się swoimi wewnętrznymi światami. Odkrywca staje się zdolny do odkrywania przeszłości oraz przyszłości, a także do postawienia się na miejscu innej osoby, co stanowi ważny krok w rozwoju empatii.
Poziom VI: Partner (Partner) – ten poziom przygotowuje uczestników do partnerskiego działania, typowego dla długotrwałych relacji. Relacje z rodziną i grupą zyskują nowe, wyszukane światło. Uczestnicy rozwijają spójne poczucie własnej tożsamości i szukają bardziej dojrzałych przyjaźni opartych na zaufaniu.
Ogólny zarys programu wykonywania ćwiczeń
Każdy poziom programu podzielony został na cztery etapy, w których naszym zadaniem jest stymulowanie rozwoju konkretnej umiejętności dziecka. Zaproponowane ćwiczenia mają charakter podpowiedzi; autorzy zachęcają, aby je modyfikować zgodnie z potrzebami i możliwościami dziecka, koncentrując się jednak na kształtowanej umiejętności. Ponadto należy urozmaicać ćwiczenia, które wykonujemy z dzieckiem długo, aby wciąż były atrakcyjne i motywowały do pozostawania w relacji z trenerem.
Ćwiczenia przeznaczone są do wielokrotnego powtarzania. Opanowanie ich będzie wymagało wielu godzin treningu. Kilka ćwiczeń opisanych w Etapie 1. jest w istocie wskazówkami dotyczącymi trwałej zmiany sposobu komunikacji z dzieckiem w ciągu każdego dnia, pozostałe będą realizowane przez okres wymagający osiągnięcia sprawności i poprawności wykonania zadania przez dziecko. Może to trwać wiele tygodni, ale nie należy popędzać dziecka. Przejście do kolejnego etapu przed zaliczeniem poprzedniego może skutkować niepowodzeniami w realizacji następnych zadań, co z kolei zniechęci dziecko do współpracy.
Zadania przedstawione są w sugerowanej i rozwojowej kolejności ich realizacji. Nie stanowi to jednak sztywnej receptury i zadania, które trener będzie uważał za już opanowane, można ominąć. Autorzy sugerują jednak ostrożność – warto przepracować nawet najprostsze ćwiczenia, ponieważ na kolejnych etapach stanowią one swoiste prerekwizyty kolejnych umiejętności.
Warto zaplanować w ciągu dnia czas, w którym koncentrujemy się na realizacji ćwiczeń, ale interwencja nie powinna ograniczać się do tej pory dnia. Elementy, nad którymi pracujemy w trakcie izolowanych ćwiczeń, należy wplatać między inne aktywności i wykorzystywać każdą okazję do spontanicznego rozwijania ich u dziecka.
Opracowała: psycholog,
mgr Magdalena Karwala
Na podstawie:
Gutstein, S.E., (2005). Relationship Development Intervention: Developing a Treatment Program to Address the Unique Social and Emotional Deficits in Autism Spectrum Disorders. Autism Spectrum Quarterly, Winter 2005.
Gutstein, S.E. i Sheely, R.K., (2006). Relationship Development with Young Children: Social and Emotional Development Activities for Asperger Syndrome, Autism, PDD and NDL. London: Jessica Kingsley Publishers.