W tym artykule zaprezentowane zostaną wybrane ćwiczenia z poziomu III. Szczególnie dobrze sprawdzają się w małych grupach terapeutycznych, np. w Treningu Umiejetności Społecznych.
Poziom III: Podejmujący wyzwania
Uczestnicy na tym poziomie zwykle są już podobierani w pary. Jak małe dzieci, wciąż mają trudności z inicjowaniem i podtrzymywaniem interakcji, szczególnie w przypadku większych grup dzieci. Diady stwarzają im możliwość doskonalenia swoich umiejętności, szczególnie w zakresie wprowadzania różnych innowacji. Dlatego też na tym poziomie zrytualizowane czynności zaczną nabierać bardziej spontanicznego wymiaru.
Etap 9: Współpraca
Na tym etapie po raz pierwszy staje się tak wyraźne, że Twoją główną rolą jest rola trenera. To rówieśnicy razem współpracują, a Ty wytyczasz granice, pomagasz rozpocząć oraz stanowisz punkt odniesienia, ale już nie jesteś partnerem interakcji. To duet rówieśników musi wspólnie radzić sobie z przeszkodami, własnymi ograniczeniami i podejmować wyzwania związane z wzajemną adaptacją w coraz trudniejszych zadaniach.
Ten etap zawiera też ćwiczenia, w których komunikaty werbalne wyrażają stany wewnętrzne rówieśników tak, aby możliwe stało się planowanie i refleksja nad wspólnym zadaniem. Końcowe ćwiczenia wprowadzają elementy drużynowej rywalizacji, w której dzieci doświadczają trudności z pogodzeniem chęci zwycięstwa i pragnienia utrzymania relacji z członkami własnej i przeciwnej drużyny.
Poziom III, Etap 9, Ćwiczenie 90 – Podnoszenie i przenoszenie
Cele:
- Uczenie umiejętności podejmowania wysiłku zmierzającego do wspólnego celu,
- Rozwijanie percepcji dotyczącej wspólnych sił i możliwości.
Współpraca podczas przenoszenia ciężkich przedmiotów to prosta codzienna czynność, która może stanowić dla dzieci duże wyzwanie. Wiąże się z synchronizacją działań i kooperacją.
Przygotowanie:
Przygotuj przedmiot, którego nie będzie w stanie przenieść pojedynczy uczestnik. Ważne, aby przedmiot był odpowiednio ciężki, a jednocześnie wymagał ostrożności i delikatności. Przykładem może być taca z ułożonymi na niej klockami.
Przebieg ćwiczenia:
Zasady są proste: wymyśl powód, dla którego dany obiekt należy przenieść ostrożnie do innego pomieszczenia. Wyjaśnij, że jest delikatny i Ty będziesz nadzorować, czy na pewno nie zniszczy się podczas przenoszenia. Pokaż dzieciom, jak chwycić przedmiot po obu stronach. Upewnij się, że są w stanie w sposób skoordynowany podnieść przedmiot. Po jego podniesieniu, dzieci wychodzą jedno za drugim niosąc przedmiot do drugiego pokoju.
Przy kolejnych próbach warto dodać kolejne problemy do rozwiązania, np. dzieci mogą wyjąć szufladę z komody i ją wynieść. Zadanie może też wymagać otwarcia drzwi czy ominięcia mebli stojących na drodze. Partnerzy stopniowo nauczą się, jak wspólnie pokonywać tego typu trudności. Głównym problemem, który może się pojawić, jest tendencja do obwiniania partnera, gdy zadanie się nie powiedzie (na przykład taca zostanie upuszczona). Trener powinien wówczas wkroczyć i wyjaśnić, że we wspólnych zadaniach niepowodzenie nie jest winą jednej osoby. Warto też upewnić się, czy uczestnicy znają przykładowe komunikaty w odpowiedzi na tego typu wypadki („Nie szkodzi”, „Nic się nie stało” „Spróbujmy jeszcze raz”).
Poziom 10: Wspólne tworzenie
W etapie 10 uczestnicy będą czerpać radość z wspólnego tworzenia. Przekonają się, że razem mogą stworzyć coś zupełnie wyjątkowego, co nie mogłoby powstać bez współpracy z partnerem. Tu pojawi się również duma ze wspólnego dzieła – warto je utrwalać, na przykład zrobić zdjęcie budowli, nakręcić krótki film z aktu tworzenia. Ważne, aby utrwalone dzieła wykorzystywać przede wszystkim do podtrzymania zadowolenia dzieci z tworzenia – nie chodzi o to, aby dzieło zadowoliło inne osoby.
Ćwiczenia są tak zaprojektowane, aby uczestnicy spróbowali swoich sił w różnych „tworzywach” – będą przekształcać i tworzyć przez śpiewanie, zabawę w role, żarty i budowanie. Trener ustala ramy zadania oraz pilnuje, aby jeden z partnerów nie zdominował drugiego – wkład pracy powinien wynosić 50:50.
Poziom III, Etap 10, Ćwiczenie 108 – Tworzenie gier
Cele:
- Wspólne tworzenie nowych, innowacyjnych gier,
- Rozwijanie kreatywności,
- Zdobywanie popularności przez kreatywność.
Często dzieci postrzegają zasady gier jako stałe i niezmienne. Taka sztywność blokuje satysfakcję ze zmieniania reguł i spontaniczności. Podczas ćwiczenia uczestnicy przekonają się, że można stworzyć nową grę, opartą na lubianych przez nich elementach, a potem wspólnie w nią zagrać.
Przygotowanie:
Wybierz jakiś rodzaj gier, nad którymi uczestnicy będą pracować. Najlepiej, żeby nie była to gra, w którą jeden z uczestników bardzo się angażuje emocjonalnie – mogą się wówczas pojawić dodatkowe trudności związane ze sztywnością myślenia.
Przebieg ćwiczenia:
- Krok 1. Każde dziecko wybiera jedną ulubioną grę z podanego typu, np. z gier karcianych, planszowych itp. Możesz sporządzić listę gier, spośród których wybiorą ulubioną.
- Krok 2. Każde dziecko mówi Ci lub zapisuje 3 ważne elementy z gry, którą wybrało.
- Krok 3. Dzieci wymieniają na zmianę po jednym elemencie, aż zbiorą 6 różnych elementów, po 3 z każdej gry. Ty możesz je zapisać na jednej liście.
- Krok 4. Teraz wymyślcie grę, w które będą podane przez dzieci elementy. Przypilnuj, aby zasady nie były sprzeczne lub zbyt trudne.
- Krok 5. Dzieci wymyślają nazwę nowej gry, zwykle powstałą z połączenia dwóch nazw np. Szachy i Warcaby to po połączeniu Szarcaby.
- Krok 6. Dzieci grają w grę. Możesz zasugerować im zmiany, aby gra była jeszcze ciekawsza.
- Krok 7. Na końcu pomóż dzieciom stworzyć film instruktażowy, prezentujący nową grę.
Powtórz ćwiczenie na innym materiale, na przykład z grami z piłką, zabawami podobnymi do chowanego itp.
To ćwiczenie może mieć wiele pozytywnych skutków. Jeśli uda Wam się stworzyć nową, ekscytującą grę, to nie tylko partnerzy będą mogli zagrać w coś wspólnie stworzonego, ale będą mogli ją również pokazać innym rówieśnikom. Nauczenie kolegów nowej gry to świetny sposób na zdobycie szacunku i reputacji „fajnego kumpla”.
Etap 11: Improwizacja
Uczestnicy, którzy dochodzą do tego etapu, nauczyli się już funkcjonować w zmieniającym się otoczeniu. Tutaj poprzeczka jest jeszcze wyższa – innowacje i zmiany będą pojawiać się w mgnieniu oka, bez zapowiedzi. Spontaniczność opanuje zabawę oraz konwersację. Dzieci nauczą się wcielać pomysły od razu w życie oraz dostosowywać się do nowych pomysłów partnera. Niektóre dzieci będą wymagały dodatkowego indywidualnego wsparcia w wymyślaniu własnego wkładu do zabawy.
Poziom III, Etap 11, Ćwiczenie 118 – Improwizowane piosenki
Cele:
- Doświadczanie radości we wspólnym improwizowaniu,
- Tworzenie nowych piosenek.
Ludzie często czerpią radość z przerabiania znanych piosenek, nawet jeśli powstały nowy tekst jest bezsensowny i pełen sprzeczności. W tym ćwiczeniu uczestnicy są już gotowi do nowego rodzaju kreatywności. Bazując na znanej melodii, stworzą piosenkę, której jeszcze nigdy nie zaśpiewano, poprzez dodawanie improwizacyjnych elementów.
Przygotowanie:
W tym ćwiczeniu trener pracuje z jedną lub z dwoma parami. Warto przygotować dyktafon, aby nagrać zarówno proces tworzenia, jak i ostateczną wersję piosenki.
Przebieg ćwiczenia:
- Krok 1: Zaproponuj uczestnikom kilka wybranych prostych melodii. Poproś o wybranie jednej z nich.
- Krok 2: Teraz pokaż dzieciom teksty 3 różnych piosenek w formacie łatwym do odczytania. Zapisz je wers pod wersem, aby podczas zabawy łatwo było z nich korzystać.
- Krok 3: Wyjaśnij, że zadaniem dzieci jest stworzenie nowej piosenki do wybranej melodii. Na zmianę każde z nich będzie wybierało po jednym wersie z zaprezentowanych tekstów. Gdy partner wybierze wers z jednej piosenki, to drugi partner musi wybrać wers z innej piosenki. Poćwiczcie chwilę wybieranie wersów, aby upewnić się, że zasady są zrozumiałe. Następnie zacznijcie proces tworzenia. Twoim zadaniem jest pilnowanie, aby wersy były wybierane tak, aby dobrze zgrywały się z melodią.
Gdy dzieci będą już sprawnie wykonywały to zadanie, zostaw im więcej swobody w wybieraniu melodii i tekstów. Możesz też odwrócić zadanie i do jednego tekstu dobierać różne melodie. Pamiętaj, że nie ma znaczenia, czy powstała piosenka ma jakikolwiek sens. Celem zadania jest satysfakcja i radość z procesu improwizowania. Jeśli dzieci naciskają na to, żeby tekst miał sens i wykazują opór w zmienianiu wersów, oznacza to, że nie są jeszcze gotowe na to zadanie.
Etap 12: Peleton
Etap 12 poświęcony jest rozwijaniu większej samoświadomości w relacjach rówieśniczych. Nacisk jest położony na komunikację werbalną i niewerbalną oraz na kontekst wypowiedzi. Dzieci stają się świadome, że powinny zachowywać się w sposób atrakcyjny dla rówieśników – ich koledzy nie polubią osoby, która oszukuje, nie potrafi iść na kompromis ani współpracować. W utrzymywaniu dobrych relacji z rówieśnikami ważne jest wnoszenie nowych, wartościowych elementów do relacji.
Poziom III, Etap 12, Ćwiczenie 128 – Uczenie się przegrywania
Cele:
- Umiejętność przegrywania z godnością,
- Regulowanie reakcji emocjonalnej na przegraną,
- Ustalenie, że ważniejsza jest relacja niż zwycięstwo.
Ludzie nie lubią osób, które nie potrafią przegrywać. Ważną umiejętnością jest hamowanie swojej potrzeby zwycięstwa w ramach dbania o dobre relacje z rówieśnikami.
Przygotowanie:
W ćwiczeniu może brać udział do 4 rówieśników. Przygotuj prostą grę, w której jest zwycięzca i przegrany. Powinna być sprawna i szybka w rozgrywaniu.
Przebieg ćwiczenia:
- Krok 1: Powiedz uczestnikom „Za każdym razem, kiedy gracie w jakąś grę, tak naprawdę gracie w dwie gry. Jedna gra jest przed wami. Druga to Gra w Przyjaźń. Która z nich jest ważniejsza? Oczywiście, jest to Gra w Przyjaźń! Kiedy gracie w coś z przyjacielem, ważniejsze jest, żeby wygrać Przyjaźń, a nie grę. Zobaczmy, jak wygrać przyjaźń i przegrać nieważną grę.”
- Krok 2: Dzieci grają w grę i celowo próbują przegrać. „Chcę zobaczyć, jak szybko potraficie przegrać bez oszukiwania. Im szybciej przegracie, tym więcej punktów otrzymacie.” To bardzo prosty sposób, aby pomóc się rozluźnić dzieciom, które mają trudności z przegrywaniem.
- Krok 3:Teraz powiedz, że do gry dojdzie nowy element. „Teraz zagramy w obie gry. Jedna to warcaby (lub cokolwiek innego), druga do Gra w Przyjaźń. Spróbujcie wygrać Grę w Przyjaźń. Będziecie zdobywać punkty przyjaźni za każdą rzecz, którą zrobicie dla przyjaciela.” Oto pięć punktowanych elementów:
- Zachęcanie partnera np. „Poradzisz sobie!”
- Chwalenie partnera np. „To był dobry ruch.”
- Podzielanie dobrych uczuć np. „To świetna zabawa!”
- Mówienie do siebie na temat przegrywania np. „Przyjaciele są ważniejsi niż wygranie gry. Mogę wygrać Grę w Przyjaźń!”
- Ostatnią rzeczą, którą można zrobić dla uzyskania punktów, jest pogratulowanie partnerowi, który wygrał grę.
- Krok 4: Potrenuj w ramach zabawy w role 5 powyższych umiejętności. Kiedy dzieci będą sobie z nimi dobrze radziły, należy je włączyć do gry. Powiedz dzieciom, że teraz podczas gry będą zdobywać punkty za zachęcanie i chwalenie partnera, dzielenie się uczuciami, mówienie do siebie oraz gratulowanie zwycięzcy. Zakończ słowami „Zobaczmy, ile punktów przyjaźni uda się Wam zdobyć!”
Ćwiczenie można też wypróbować, jeśli dzieci mają trudności z angażowaniem się w czynności proponowane przez partnera. Wówczas mogą zbierać punkty za to, że zgodziły się zająć czymś innym niż to, co je interesuje.
Opracowała mgr Magdalena Karwala
– psycholog
Ćwiczenia pochodzą z książki:
Gutstein, S.E. i Sheely, R.K., (2006). Relationship Development with Young Children: Social and Emotional Development Activities for Asperger Syndrome, Autism, PDD and NDL. London: Jessica Kingsley Publishers.