Terapia poznawczo –
behawioralna to jeden z nurtów psychoterapii. Służy leczeniu zaburzeń
psychicznych, radzeniu sobie z problematycznymi zachowaniami i trudnościami
emocjonalnymi. Jedną z podstawowych cech tej terapii jest jej ugruntowanie w
badaniach
i wiedzy naukowej. Jest stosowana zarówno u dzieci, młodzieży jak i u
osób dorosłych.
Badania pokazują skuteczność interwencji poznawczo – behawioralnych w różnych zaburzeniach, m.inn.: zaburzenia lękowe (fobie proste, lęk społeczny, lęk separacyjny, lęk uogólniony, PTSD..); zaburzenia nastroju (np, depresja); zaburzenia obsesyjno kompulsywne; tiki; inne. Terapia poznawczo – behawioralna jest też wykorzystywana w pracy z ADHD
i trudnościami współwystępującymi z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
Psychoterapia poznawczo – behawioralna skutecznie wykorzystywana jest w pracy z dziećmi
i młodzieżą. Bardzo istotnym elementem jest wówczas praca psychologa z rodzicami lub opiekunami.
W pracy często przyjmujemy, że terapeuta jest trochę jak trener czy instruktor – uczy tego, jak radzić sobie
z poszczególnymi zadaniami i problemami na drodze.
Z czego składa się psychoterapia poznawczo - behawioralna?
W psychoterapii poznawczo – behawioralnej istotnym elementem jest praca nad zachowaniem. Terapeuci pamiętają o tym, że „zachowanie nie znosi próżni”. Oznacza to, że zachowanie nie może zniknąć. W miejsce jednego zachowania musi pojawić się inne. Rodzice często zgłaszają się z prośbą, by dziecko „przestało coś robić”. Żeby przestało się wstydzić, przestało być „niegrzeczne”, przestało krzyczeć. Terapeuta będzie starał dowiedzieć się, czemu u dziecka pojawia się to zachowanie, w jaki sposób dziecko się go nauczyło i co je podtrzymuje. Następnie zastanowi się (wraz z dzieckiem lub rodzicami), jakie inne zachowanie może spełniać tę samą funkcję, co zachowanie problemowe, lub jakich kompetencji dziecku brakuje, by problematyczne zachowanie nie musiało się pojawiać. Pamiętamy, że za każdym zachowaniem stoi jakaś potrzeba. Nie możemy po prostu zabrać zachowania, nie troszcząc się o potrzebę i inne źródło jej zaspokojenia. Bardzo często konieczne będzie podzielenie zachowania na mniejsze elementy, tak by stopniowo dochodzić do celu. Zazwyczaj potrzebne jest wprowadzenie pewnych zmian w najbliższym środowisku dziecka, by pomóc w procesie zmiany.
Często zgłaszające się do nas dzieci lub ich rodzice chcą również, by zmieniły się emocje doświadczane przez młodego człowieka. „Żeby już się tak nie złościł/a” czy „żeby nie bał/a się”. Emocje mają tę właściwość, że nie mamy nad nimi bezpośredniej władzy. Tylko dlatego, że bardzo chcemy odczuwać radość, nie poczujemy jej. Tylko dlatego, że chcemy być odważni, nie zniknie nasz strach. To, czego uczymy się w trakcie terapii, to że emocje nie mogą zrobić nam krzywdy. Są naturalne i nawet w intensywnym nasileniu nie są niebezpieczne. Niekorzystne może być nasze zachowanie, które wykonujemy by natychmiast pozbyć się emocji. W związku z tym w trakcie pracy z dziećmi uczymy się o emocjach. Uczymy się je tolerować i postępować tak, by ich wpływ nie był dla nas niszczący. Uczymy się też, że to jak się zachowamy i co pomyślimy może wpłynąć na intensywność naszych emocji.
Kolejny istotny element terapii poznawczo – behawioralnej to praca nad niepomocnymi myślami, które pojawiają się w trudnych sytuacjach. Często nazywamy je „gorącymi myślami”, ponieważ bardzo szybko prowadzą do silnych emocji i niekorzystnych zachowań. Intensywnie wpływają więc na zachowanie dziecka, a często nie wywodzą się bezpośrednio
z aktualnej sytuacji. Wraz z młodym człowiekiem udajemy detektywów, którzy szukają „gorących myśli”. Uczymy się, jak zastępować je „spokojnymi myślami”. Ich cechą jest większa elastyczność i uznawanie, że możliwe są różne alternatywne wyjaśnienia sytuacji.
Następnym elementem, na który zwracamy uwagę to reakcje fizjologiczne, które łączą się z emocjami. Uczymy się, co robić, by nagłe uczucia płynące z ciała nie rządziły naszym zachowaniem w trudnych sytuacjach. Wykorzystujemy do tego naukę biologii 😊 na poziomie odpowiednim do wieku dziecka i naukę technik relaksacyjnych lub uważnościowych.
To podstawowe, wzajemnie wpływające na siebie elementy trudnych sytuacji. W pracy terapeutycznej zajmujemy się różnymi elementami tej układanki, by zachowanie sprzyjało jak najlepszemu samopoczuciu. To, od którego elementu zaczniemy i któremu poświęcimy najwięcej uwagi zależy między innymi od rodzaju kłopotu i wieku dziecka. Od tych zmiennych zależy też to, jak intensywnie psycholog będzie pracował z rodzicem. Czasem główna część pracy to właśnie ta z rodzicem.
Opracowała mgr Oliwia Markowska
psycholożka